De appel als symbool

 

De appel heeft een rijk geschakeerde symbolische betekenis. Wilde appels werden al in het grijze verleden geplukt en grote gekweekte soorten zijn al in de Jongere Steentijd in Midden-Europa bekend. In de Britse Keltensagen is Avalon, het appelland, een symbool voor bovenaardse vreugden. De mytholoog R. van Ranke-Graves vat in die zin de appel op als een wijdverbreid symbool van zoete liefde en lente: “Hij is de pas tot de Elyseïsche velden, de appelgaarden, waartoe slechts de zielen der helden toegang hebben… een appel is het geschenk van de drie Hesperiden aan Heracles, en ook van Eva, de “moeder van alle stervelingen”, aan Adam. Tenslotte draagt Nemesis, de godin van het heilige woud, die in latere mythen tot symbool van de goddelijke wraak op hovaardige koningen werd, een met appels behangen tak; haar geschenk aan de helden. Alle paradijzen uit de Jonge Steentijd en de Bronstijd waren eilanden van boomgaarden…”

 

Mythen/Oudheid

Dionysus, de god van de roes, de schepper van de appel, schonk deze aan Aphrodite, de godin van de liefde. De godin Eris gaf met een gouden appel  (de spreekwoordelijke twistappel), die zij tussen de goden wierp, aanleiding tot de keus van de Trojaanse prins Paris en veroorzaakte de ontvoering van Helena en de Trojaanse oorlog. Heracles moest de appels van de Hesperiden onder grote gevaren ui t het verre westen halen. Gaia (Gaea), de godin van de aarde, schonk Hera een appel als symbool van de vruchtbaarheid, bij haar huwelijk met Zeus. In Athene deelde en aten jonggehuwden bij het betreden van het bruidsvertrek een appel. Het toesturen of toewerpen van appels maakte deel uit van de hofmakerij.

top

Oudnoorse & Keltische symboliek

De Oudnoorse godin Iduna bewaarde appels die de eeuwige jeugd schonken. In de Keltische religie was de appel een symbool van de overgeleverde kennis.

 

Chinese symboliek

De Chinese symboliek gaat uit van de gelijkluidendheid van de woorden appel en vrede (p’ing), maar ook het woord voor ziekte (ping) komt er mee overeen, en zieken moet men dus geen appels geven. Appelbloesem symboliseert daarentegen de vrouwelijke schoonheid.

 

Christelijke symboliek

In Europa is de appel van het paradijs, d.w.z. van de boom van goed en kwaad, het symbool van de verzoeking en de erfzonde. Op afbeeldingen van de zondeval  van het eerste ouderpaar (Adam en Eva) houdt de slang de verlokkende appel in de bek, hoewel de tekst slechts van ‘vruchten’ spreekt: onze appel was in het oosten niet bekend. Verschillende overleveringen stellen de vijg, de kwee of de granaatappel ervoor in de plaats. Afbeeldingen van de geboorte van Christus tonen het kind Jezus dat naar een appel grijpt: het neemt zinnebeeldig de zonden van de wereld op zich, en appels in de kerstboom kunnen in soortgelijke zin als verwijzing naar de Christus’  geboorte mogelijk gemaakte terugkeer in het paradijs uitgelegd worden. De verlokkende zoetheid van de appel werd echter allereerst met de verlokking van de zonde geassocieerd, ook in de zin van de homonymie van het  Latijnse  malus, malum (Grieks melon) met malum, het slechte, boze de zonde. In barokke kunstwerken  heeft de dood als geraamte ook niet zelden een appel in de hand: de prijs van de oerzonde is de dood.

top

Profane symboliek

De appel functioneert hier door zijn bijna volkomen bolronde vorm als een kosmisch symbool, en keizers en koningen voeren dan ook behalve de scepter een ‘rijksappel’ die de wereld vertegenwoordigt (zie ook ‘Etymologie’). In de oudheid stelden de drie bollen op een beeldenaar de aan keizer Augustus bekende werelddelen Azië, Afrika en Europa voor, en op de rijksappel troonde de figuur van de godin van de overwinning (Nikè, Lat. Victoria). In de christelijke tijd kwam daar het kruis voor in de plaats, en het astronomische symbool voor ‘aarde’ is dan een cirkel met een kruis erop.

 

Erotische symboliek

De appel wordt met de vrouwenborst vergeleken en het klokhuis van de doormidden gesneden vrucht met de vulva.

 

Wapenkunde

Zelfs de ongenietbare wilde appel vond toepassing in de wapenkunde: “Een wilde appel is hard en wrang, en dient ook vooral om wijn te conserveren, opdat die niet harsig wordt. Zo wordt ook door harde strengheid het kwaad gestraft, maar de deugd onderhouden” (Böckler, 1688).

 

Een aantal verhalen zijn uitgebreider terug te vinden onder andere kopjes van ‘Verhalen’.

 

top

< Spreekwoorden en gezegdes

>